Opis projektu

Projekt Źródła i mediacje. Wytwarzanie i analiza źródeł w sztukach wykonawczych (2012–2017), finansowany ze środków Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki (11H 11 017080), zrealizowany został przez zespół złożony z pracowników Zakładu Teatru i Widowisk oraz Zakładu Filmu i Kultury Wizualnej Instytutu Kultury Polskiej UW we współpracy z wieloma innymi osobami z IKP UW oraz z innych instytucji.

Celem projektu był namysł nad metodami wytwarzania oraz analizy źródeł dla badań nad sztukami wykonawczymi. Badania nad tą dziedziną kultury – teatrem i operą, performansem oraz tańcem – odróżnia od innych badań związanych ze sztuką (np. literaturą, malarstwem, filmem) brak materialnego przedmiotu analizy. Wydarzeniowy charakter, interakcja między twórcami a widzami, którzy tym samym stają się elementem dzieła, niepowtarzalność, a także zmiany dokonujące się z pokazu na pokaz, związane z kondycją psychofizyczną aktorów/performerów/tancerzy, czynią sztuki wykonawcze wyjątkowo skomplikowaną dziedziną badawczą. Jednocześnie ich znaczenie dla polskiej kultury pozostaje niepodważalne.

Już w latach 70. ubiegłego wieku wśród klasyków teatrologii toczyła się intensywna dyskusja dotycząca dokumentowania i zapisywania spektakli teatralnych. Podstawą tej debaty było stwierdzenie, że nie można badać teatru (a także innych sztuk wykonawczych) bez wytworzenia, w sposób naukowy, źródła, które dopiero może stać się przedmiotem pogłębionej analizy. Stefania Skwarczyńska w jednym z fundamentalnych tekstów dotyczących dokumentacji teatralnej Sprawa dokumentacji widowiska teatralnego („Dialog” 1973, nr 7) postulowała, by takie źródła były tworzone na podstawie skrupulatnie gromadzonych dokumentów oraz wytwarzanych na różnorodne sposoby form zapisu przedstawienia: od rejestracji filmowej do opisu i socjologicznych wywiadów z publicznością. Ten postulat w praktyce zaowocował wprawdzie biblioteką zróżnicowanych, wciąż jednak istniejących autonomicznie linearnych zapisów spektaklu. Tym samym tego rodzaju źródłom wymykał się synkretyczny i zdarzeniowy charakter teatru, tańca i performansu. Dzisiaj nowe media i możliwość budowania narracji w przestrzeni wirtualnej, której immanentnymi cechami są odejście od linearności, synchroniczność, wielopłaszczyznowość, pozwalające na jednoczesne uwzględnianie wielu poziomów zdarzenia, sprawiają, że źródła do badania sztuk wykonawczych mogą przybrać nowy charakter i nową formę, a jednocześnie spełnić formułowane przez klasyczną teatrologię postulaty badawcze.